مدرسه سرمايه گذاري و مشارکت داود ندیم
مقدمه
کمبود منابع مالی دولت‌ها برای اختصاص به پروژه‌های زیربنایی خود که بر پایه برنامه‌های توسعه اقتصادی و رفاه اجتماعی آنها تدوین می‌گردد، چالشی همگانی است که توسعه‌یافته و درحال توسعه نمی‌شناسد.
در حال حاضر کشور ما با تعداد زیادی “پروژه زیربنایی نیمه‌تمام” مواجه است که طولانی‌شدن مدت احداث و راه‌اندازی پروژه به دلیل عدم تزریق به‌موقع منابع مالی، موجب افزایش غیرمتعارف هزینه‌های تکمیل پروژه شده‌است. همچنین پیش‌بینی‌پذیر نبودن پیشبرد پروژه‌های زیربنایی به‌عنوان زیربناهای توسعه اقتصادی در صنایع پایین‌دستی، برنامه‌ریزی‌های اقتصادی را با مشکل مواجه کرده‌است.
در چند دهه اخیر دولت‌ها به جذب منابع بخش خصوصی در پروژه‌های زیربنایی خود در چارچوب روش‌هایی با عنوان “مشارکت عمومی-خصوصی” (Public-private Partnership) روز آورده‌اند. در امتداد رویکرد خصوصی‌سازی در کشور ما، دولت به دنبال ایجاد ساختاری برای واگذاری امور تصدی‌گری (انتقال ریسک‌های تکمیل و بهره‌برداری پروژه‌های زیربنایی اعم از جدید، نیمه‌تمام، تکمیل‌شده و درحال بهره‌برداری) به بخش خصوصی با حفظ جایگاه حاکمیتی خود است.
در این گزارش موارد زیر به‌صورت نموداری با شرح بسیار مختصر ارائه می‌شود:
- اندازه بازار مشارکت عمومی-خصوصی در سایر کشورها
- اندازه سرمایه‌گذاری در پروژه‌های زیربنایی در سایر کشورها
- مرور پیشینه پروژه‌های زیربنایی کشور (تعداد، اعتبارات عمرانی و تامین مالی)
- منابع مالی تبصره ۱۹ قانون بودجه سال ۱۳۹۷
- عملکرد واگذاری پروژه‌های زیربنایی در ۱۱ ماهه سال ۱۳۹۷ (آخرین اطلاعات منتشر شده)
- منابع مالی تبصره ۱۹ قانون بودجه سال ۱۳۹۸
پیوست ۱: خلاصه وضعیت واگذاری پروژه‌های ملی و استانی تا ۱۳۹۷/۱۲/۰۱(آخرین اطلاعات منتشر شده)
پیوست ۲: : طرح‌های مصوب و تامین اعتبار شده ملی برای واگذاری در سال ۱۳۹۸
۱٫ اندازه بازار مشارکت عمومی-خصوصی در سایر کشورها
منابع مالی سرمایه‌گذاری‌شده بخش خصوصی در پروژه‌های زیربنایی تعدادی از کشورها بر پایه اطلاعات دریافتی از مرکز جهانی پروژه‌های زیربنایی (Global Infrastructure Hub)، در نمودار زیر آورده شده‌است.
بر پایه گزارش‌های بانک مرکزی، موارد زیر برای کشور ما در دوره ۱۳۹۴-۱۳۹۰، استخراج و با نرخ دلار ۳۴۵۰ مربوط به همان دوره تبدیل شده‌است:
- بودجه تخصیص‌یافته دولت به پروژه‌های زیربنایی کشور: ۳۵،۷۳۸ میلیون دلار
- منابع مالی جذب شده از سوی بخش خصوصی: اطلاعات رسمی منتشر شده داخلی/خارجی یا قابل اتکا یافت نشد.
کشور ترکیه موفق شده‌است معادل ۱/۵ برابر بودجه عمرانی کشور ما را از بخش خصوصی جذب سرمایه کرده و اندازه بازار پروژه‌های زیربنایی خود (مجموع منابع عمومی و خصوصی) را تا بیش از ۴ برابر کشور ما افزایش دهد.
۲٫ اندازه سرمایه‌گذاری در پروژه‌های زیربنایی در سایر کشورها
منابع مالی سرمایه‌گذاری‌شده بخش عمومی و بخش خصوصی در پروژه‌های زیربنایی تعدادی از کشورها (به‌صورت جداگانه و تجمعی) بر پایه اطلاعات دریافتی از مرکز جهانی پروژه‌های زیربنایی (Global Infrastructure Hub)، برای دوره ۲۰۱۵-۲۰۱۱، در نمودار زیر آورده شده‌است.
بر پایه گزارش‌های بانک مرکزی، موارد زیر برای کشور ما در دوره ۱۳۹۴-۱۳۹۰، استخراج و با نرخ دلار ۳۴۵۰ مربوط به همان دوره تبدیل شده‌است:
- بودجه تخصیص‌یافته دولت به پروژه‌های زیربنایی کشور: ۳۵،۷۳۸ میلیون دلار
- تولید ناخالص داخلی (GDP) در سال ۱۳۹۴: ۳۲۲،۵۷۰ میلیون دلار
- منابع مالی جذب شده از سوی بخش خصوصی: اطلاعات رسمی منتشر شده داخلی/خارجی یا قابل اتکا یافت نشد.
- نسبت سرمایه‌گذاری بخش عمومی در پروژه‌های زیربنایی به تولید ناخالص داخلی: ۱۱%
میزان سرمایه‌گذاری قابل‌قبول دولت‌ها در توسعه پروژه‌های زیربنایی آنها طیف متنوعی از کمتر از ۱۰% (عموما در کشورهای توسعه‌یافته) تا بالغ بر ۲۰% (عموما در کشورهای در حال توسعه) تولید ناخالص داخلی را بنا به شرایط و برنامه‌های اقتصادی آنها دارد.
۳٫ مرور پیشینه پروژه‌های زیربنایی کشور(تعداد، اعتبارات عمرانی و تامین مالی)
تعداد طرح‌هایجدید تعریف‌شده در دوره ۱۳ سال اخیر نشان از تعریف بیش از حد (پیش‌بینی درست منابع در دسترس) در سال‌های ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۱ دارد. مضافا این‌که؛ عموما منابع مورد نیاز برای تکمیل طرح‌ها نیز خوش‌بینانه، دست‌پایین و نادرست پیش‌بینی می‌شود.
روند افزایشی اعتبارات عمرانیتخصیص داده‌شده (میلیارد ریال) در دوره ۱۲ سال اخیر به قرار زیر است:
سهم منابع تامین اعتبارات عمرانی تخصیص داده‌شده به تفکیک منابع موجود و منابع آتی (اوراق بدهی) در دوره ۷ سال اخیر نشان می‌دهد که دولت بخش عمده کسری بودجه عمرانی خود را از طریق فروش اوراق بدهی تامین کرده‌است:
تعهدات دولت بابت بازپرداخت اصل و سود اوراق بدهی منتشر شده برای تامین مالی طرح‌های عمرانی تا سال ۱۴۰۰ بالغ بر ۱۱۷ هزار میلیارد تومان است:
خلاصه وضعیت تقریبی پروژه‌های زیربنایی نیمه‌تمام کشور تا پایان سال ۱۳۹۷ به قرار زیر است:
- تعداد پروژه‌های ملی: حدود ۶ هزار (۳۸۶ پروژه با قابلیت مشارکت)
- تعداد پروژه‌های استانی: حدود ۷۴ هزار (بالغ بر ۲۱۰۰ پروژه با قابلیت مشارکت)
- اندازه بازار پروژه‌های نیمه‌تمام (اعتبار مورد نیاز برای تکمیل): بالغ بر ۵۰۰ هزار میلیارد تومان
۴٫ منابع مالی تبصره ۱۹ قانون بودجه سال ۱۳۹۷
۵٫ عملکرد واگذاری پروژه‌های زیربنایی در ۱۱ ماه سال ۱۳۹۷
تفکیک پروژه‌های زیربنایی ملی واگذار شده در ۱۱ ماهه سال ۱۳۹۷ (۷۰% حجم سرمایه‌گذاری و ۲% تعداد پروژه‌ها) و استانی (۳۰% حجم سرمایه‌گذاری و ۹۸% تعداد پروژه‌ها)، نقاط هدف سرمایه‌گذاران خرد و کلان را به روشنی مشخص می‌سازد.
۶٫ منابع مالی تبصره ۱۹ قانون بودجه سال ۱۳۹۸
پیوست ۱: خلاصه وضعیت واگذاری پروژه‌های ملی و استانی تا ۱۳۹۷/۱۲/۰۱ (آخرین اطلاعات منتشر شده)
پیوست ۱: خلاصه وضعیت واگذاری پروژه‌های ملی و استانی تا ۱۳۹۷/۱۲/۰۱ (آخرین اطلاعات منتشر شده)
پیوست۲: طرح‌های مصوب و تامین اعتبار شده ملی برای واگذاری در سال ۱۳۹۸
اعتبار ابلاغی برای طرح‌های مشارکت عمومی–خصوصی ملی از محل تبصره ۱۹ قانون بودجه سال ۱۳۹۸ به قرار زیر است:
منبع: shaghool.ir
